Identifikazio eremuaArea de identificación
| Erreferentzia kodeaCódigo de refencia |
|---|
| BUA-AMB 0022465 |
| IzenburuaTítulo |
|---|
| Notario-barrutia |
| Hasiera dataFecha inicial | Bukaera dataFecha final |
|---|---|
| 1526 | 1868 |
| Muturreko datak aipatutako unitate-dokumentalei dagozkie. Pilaketa-data: 1868. | |
| Deskribapen mailaNivel de descripción | Signatura topografikoaSignatura topográfica | DigitalizatutaDigitalización |
|---|---|---|
Funtsa |
Ez |
| Titulartasuna Titularidad |
|---|
Publikoa |
| Saikapena Clasificación |
|---|
Testuinguru eremuaArea de contexto
| Historia administratiboa Historia administrativa |
|---|
| NOTARIOTZA: XIX. mendean hainbat neurri ezarri ziren "Ministerio de Gracia y Justicia" izeneko ministerioaren menpe zeuden artxiboak kontserbatu eta antolatu zitezen; eta artxibo horien artean, Protokoloenak zeuden. 1862ko Notariotzaren Lege Organikoarekin, behin betiko sortu ziren Protokolo Notarialen Artxiboak. Lege honek ezarritakoaren arabera, Lurralde Audientzia bakoitzean eskritura publikoen artxibo nagusi bat egon behar zen, eta bertara bidali behar ziren lurralde horietan zeuden notaritza-bulegoetako 25 urtetik gora zuten protokolo guztiak. 1867/12/31ko Errege Aginduak ezartzen zuenez, notario guztiek notaritza-bulegoan zituzten protokoloen inbentario bat egin behar zuten eta Elkargoko Batzordera bidali. Sei hilabeteko epea eman zieten; horrexegatik, Bergarako udal artxiboan gordetzen diren zerrenden data 1868ko maiatzekoa da. Protokoloei buruzko xedapenak ez zirenez bat ere bete, 1869ko urtarrilaren 8ko Lege Dekretua ezarri eta lurraldeko artxibo nagusiak kentzea erabaki zen, eta horien ordez Barruti Notarial bakoitzean artxibo nagusiak sortzea, hogeita hamar urtetik gorako erregistroekin. Notariotzen mugaketa aldatu egin da urteen poderioz; lehenengo mugaketa 1866/12/28an ezarri zen, Notariotzaren konponbide berrirako Errege Dekretuarekin. Bergara Burgoseko audientziaren menpe zegoen; eta zazpi notario-bulego hartzen zituen: bi Bergaran, eta bana osterantzeko udalerrietan: Eibar, Elgoibar, Eskoriatza, Oñati, Arrasate. 1874an, mugaketa notarial berria ezarri zen. Bergarako barruti notariala harrezkero Iruñeko Elkargo Notarialari egokituko zitzaion, eta honako udalerri hauek hartzen zituen: Eibar, Elgoibar, Eskoriatza, Oñati, Bergara eta Zumarraga (udalerri bakoitzeko notario-bulego bana). HIPOTEKA-OFIZIOA: Hipoteken Ofizioak edo Kontularitzak 1768ko urtarrilaren 31n sortu ziren, data horretako Errege Pragmatikari esker. Horren helburua zen ondasun higiezinen eskualdaketei buruzko erregistro- eta publizitate-sistema bat finkatzea, horrela ekidin ahal izateko ordura arte gertatzen ziren iruzur pila, etxeen eta lurren gaineko kargak eta hipotekak ezkutatu nahian eragindakoak. Pragmatika horrek agintzen zuenez, barruti-buru ziren herrietan Hipoteken Ofizioak ezarri behar ziren, bakoitzari zegokion udaleko eskribauaren ardurapean. Pragmatikan ezartzen zenez, kargaren edo hipotekaren bat zuten ondasunen jabari-eskualdaketa suposa zezaketen eskritura publikoen gainean erregistroak egin behar ziren, non haien datu garrantzizkoenak jasoko ziren (data; notarioa; emaileak; finkaren izena, kokapena eta mugak; eragiten zioten kargak). Erregistro-idazpenak herriz herri banatu behar ziren, eta pietatezko dohaintzei ere eragiten zieten. 1774an, otsailaren 26an, Gaztelako Kontseiluaren Zirkularrak xedatu zuenez, 1768an baino lehen emanak ziren eta zentsuak edo hipotekak zituzten eskritura notarial guztiak inskribatu beharra zegoen; horrexegatik aurkitu ditzakegu liburu hauetan XVI. eta XVII. mendeetako eskriturei buruzko oharrak. Ondoren emandako beste xedapen batzuen eraginez, Hipoteken Eskubidearen gaineko Zergaren karga (Errege Eskubideen gaineko Zergaren aurrekaria) zuten eta higiezinenak ziren eskualdaketa guztiak inskribatu behar izan ziren; dena den, kargarik gabeko ondasunei ere eragin zieten, eta baita zergarik gabeko beste egintza batzuei ere, hala nola herentziagatiko higiezin-eskualdaketei edo edozein higiezinen gaineko enbargo judizialei. Ildo honetatik, 1845eko ekainaren 15eko Errege Dekretu batek finkatu egin zuen erregistro hauen izaera fiskala, eta inskribatzeko sistema ere aldatu egin zuen; izan ere, dekretuak xedatu zuenez, harrezkero Kontularitzetako erregistro-liburuak finkaka eraman beharko ziren, eta ez kronologikoki, ordura arte eramaten zen moduan; horrela sortu ziren jabari-eskualdaketen liburuak. 1861eko Hipoteka Legeak, gaur egungo Jabetza Erregistroak erakundetu zituenak, sakon berritu zuen ondasunen eta kargen erregistro publikoen izaera; hain zuzen ere, bi kontzeptu horiek bi erregistro ezberdinetan inskribatzeko betebeharra xedatuz. Bikoiztasun horrek ez zuen luze iraun. Izan ere, 1869ko Erreforma Legeak hipoteka-erregistroak kendu egin zituen; eta harrezkero, jabetza-erregistroa bakarrik mantenduko da finkak eta horien kargak erregistratu eta inskribatzeko. |
| Araudia Legislación |
|---|
| NOTARIOTZA: 1.- 1862/05/28. Notariotzaren Lege Organikoa. 1862ko maiatzaren 28ko Notariotzaren Lege Organikoa, eskribauen fede emateko funtzio estrajudiziala eta judiziala bereizten dituena. 2.- 1862/12/30. Notariotza eratzeko legea betearazteko Erregelamendu Orokorra. 3.- 1866/12/28. Notariotzaren konponbide berrirako Errege Dekretua. 4.- 1867/12/31. Errege Agindua, protokolo-artxiboak ezarri eta antolatzekoa (mugaketa notariala). 5.- 1869/01/08. Lege Dekretua, lurraldeko artxibo nagusiak kendu eta barruti-buru notarial bakoitzean artxibo nagusiak sortzen dituena. 6.- 1874/11/09. Dekretua, Notariotza antolatzeko eta araubidetzeko Erregelamendu Orokorra onartzen duena. (Mugaketa notarial berria). HIPOTEKA-OFIZIOA: 1.- 1768/01/31. Errege Pragmatika, Hipoteken Ofizioa edo Kontularitza sortzen duena. 2.- 1774/02/26. Gaztelako Kontseiluaren Zirkularra, 1768an baino lehen egindako zentsu eta hipotega guztiak inskribatzeko betebeharra ezartzen duena. 3.- 1821/05/26. Gaztelako Kontseiluaren Zirkularra, barruti-buru diren herri guztietan hipoteka-ofizioa egon behar dela ezartzen duena. 4.- 1829/12/31. Dekretua, "hipoteka-eskubidea" izenekoa ezartzen duena. 5.- 1836/10/17. Errege Agindua, hipoteka-ofizioen ardura duten idazkariei buruzkoa. 6.- 1838/12/03. Errege Agindua, herri guztiek inskripzioak egitera haien barruti judizialera joan beharra dutela xedatzen duena. 7.- 1843/02/14. Errege Agindua 8.- 1844/07/04. Agindua. 9.- 1844/10/07. Agindua, indarrean dauden xedapenak betearaztekoa. 10.- 1845/05/23. Errege Agindua, hipoteka-eskubidea ezartzeko eta kobratzeko oinarriak ezartzen dituena. 11.- 1861/02/28. Hipoteka Legea. 12.- 1869. Hipoteka legea berritzeko legea. |
| Zaintzaren historia Historia de la custodia |
|---|
| Jakin badakigu notariotzako dokumentazioak eta udalarenak toki bera partekatzen zutela. 1867ko abenduko dekretuaren eraginez, Bergarako udalak hainbat pertsonari enkargatu zien notario-agirien antolakuntza. Elgetako Juan Kruz Andikoetxea Gerra jaunak 1790etik 1837ra arteko protokoloen ardura hartu behar izan zuen (protokolo horiek Lorenzo eta Jose Maria Elizpuru jaunen aurrean pasatu ziren). Eta protokoloek honela omen daude: enkoadernatu gabe, orrialdetu gabe, eta dokumentu batetik bestera urte ezberdinetan kokatuta, hau da, araurik gabe ("se hallan sin encuadernar ni foliar y colocadas en distintos años de un documento a otro, es decir, sin regla"). 1892an, Juan Kruz Andikoetxeak berak eskaini zuen bere burua artxiboa txukuntzeko, betiko ohituren arabera eginda eta batere aurkibiderik gabe omen dago-eta ("abezado y falto de índices"). 1868an, jakin badakigu hainbat protokolo eta pleito udalaren paperekin nahastuta zeudela, hiribilduko artxiboan era egokian jartzen eta gordetzen ziren paperekin alegia ("mezclados y confundidos con los papeles de la villa conservados y colocados regularmente en el archivo de ella"); baina bertan jarraitu zezatela erabaki zuten, orduko notarioa zen Luis Gonzaga Lesarrik ezin zituelako jaso. 1881ean, Epaitegiak Udalari lokal bat eskatu zion protokolen artxiboa izateko; 1897an, Juan Francisco Aspiazu jaunak –notarioa eta barruti notarialeko delegatua eta artxibozaina zenak– artxiborako lokal bat eskatu zuen protokoloak egokitu ahal izateko. Udalak erabaki zuen epaitegiko ganbaran artxiboa izateko zegoen tokia handitu zezatela. |
Edukiaren eta egituraren eremuaArea de contenido y estructura
| Dokumentu mota Tipo de documento |
|---|
Testuala |
| Edukia Contenido |
|---|
| Alde batetik dauzkagu eskritura solte, protokolo edo protokolo-aurkibide batzuk, Bergarako notaritza-barrutiko herrietakoak direnak (honako herrietan zeuden notario-bulegoak: Bergara, Eibar, Elgoibar, Eskoriatza, Oñati, Arrasate, Zumarraga); eta beste alde batetik aurkitu ditzakegu Hipoteka Kontularitzan finkatzeko zeuden eskrituren kopiak. |
| AntolakuntzaOrganización |
|---|
| "Barruti notariala" izeneko fondo bat sortzea erabaki dugu; ageri-agerian udalarena ez den dokumentazioa ondo bereizteko. XIX. mendeko eskribauek garatzen zituzten eginbeharrak dira dokumentuok hemen aurkitzeko arrazoia. Eskribaua bera izan zitekeen udal idazkaria, idazkari judiziala, notarioa eta hipoteka-ofizioaren arduraduna. XIX. mendean zehar, marko juridiko berri batek betebehar guzti horiek bereizten joan zen, eta profil profesional berriak sortzen. Horri esker, erakunde berriak sortu ziren, bakoitzak bere artxibo-sistemarekin. Bergaran, gainera, artxibo-toki bakar bat zegoen, non udaleko, epaitegiko eta eskribautzetako agiriak gordetzen ziren, "bat eginda eta nahastuta". Horrenbestez, gure ustez bereizketa ere ez zen zuzen egingo. |
Erabilera baldintzen eremuaArea de condiciones de acceso
| Hizkuntza (k) Lengua (s) |
|---|
| Gaztelera |
| Deskribapen tresnak Instrumentos de descripción |
|---|
| Inbentarioa egiten ari gara |
Erlazionatutako dokumentazioaren eremuaArea de documentos relacionados
Iturri osagarriakFuentes complementarias
| Iturri osagarriak beste artxiboetan Fuentes complementarias en otros archivos |
|---|
| Bergarako notariotza Gipuzkoako protokoloen artxibo historikoa http://oinati.gipuzkoakultura.net/eu.html |
Deskripzioaren kontrolaren eremuaCampo de control de la descripción
| Deskribapen datakFecha de descripción |
|---|
| 2014-06-27 |
Azpidokumentuak
Batere ez.
Ninguno.